blog: Verslaafd aan oxycodon

deze blog staat niet onder redactie van V&VN Pijnverpleegkundigen

“Ach mevrouw, neem dat pilletje nu maar. Misschien krijgt u straks nog pijn.” Dit zijn twee zinnen die ik afgelopen jaar (te) vaak tijdens mijn verpleegkundige ziekenhuisstage te horen heb gekregen. Dat pilletje is oxycodon. Een sterke pijnstiller waarvan onderzoek laat zien dat het een zeer verslavende werking heeft.

Een pijnstiller is een medicijn met als doel pijn verzachten of wegnemen. Daarnaast werken sommige pijnstillers ook koortsverlagend, ontstekingsremmend en rustgevend. In ziekenhuizen worden pijnstillers vooral postoperatief toegediend bij patiënten met chronische pijn, neuropathische pijn, en pijn aan het bewegingsapparaat. Pijnmedicatie wordt echter ook preventief voorgeschreven, zodat (een opvlamming van) pijn wordt voorkomen of uitgesteld. Van alle opioïden pijnstillers wordt oxycodon het meest voorgeschreven.

Ongewenste prikkel
Voor zowel patiënten als zorgverleners heeft het preventief voorschrijven van pijnstillers voordelen. Patiënten ervaren minder acute en chronische pijn, minder angst en onrust, en mede hierdoor ervaren zij een hogere kwaliteit van leven. Hierdoor verloopt herstel ogenschijnlijk sneller en kunnen patiënten eerder ontslagen worden uit het ziekenhuis. Daarnaast zijn patiënten mobieler waardoor verpleegkundigen minder ondersteuning hoeven te bieden tijdens de basiszorg. Dit is gunstig voor de – tegenwoordig veel besproken – verpleegkundige werkdruk.

Een mogelijke andere reden waarom ziekenhuizen steeds meer pijnstillers preventief toedienen is omdat de pijnscore een belangrijke kwaliteitsindicator is geworden voor ziekenhuizen. Daarnaast nemen zorgverzekeraars deze indicator mee tijdens jaarlijkse contractonderhandelingen. Deze situatie kan ertoe leiden dat artsen en verpleegkundig specialisten aangestuurd worden om zo hoog mogelijk te scoren op pijnbestrijding. Dit vermoeden kan onderbouwd worden met cijfers. Na de intrede van gereguleerde marktwerking in 2006 steeg het aantal oxycodongebruikers in tien jaar tijd van 96.000 naar 485.000. Er kleven echter ook nadelen aan oxycodongebruik waardoor deze kwaliteitsindicator een ongewenste prikkel lijkt.

Verslavende werking
Een belangrijk nadeel van overmatig gebruik van oxycodon is het risico op verslaving. Eén op de vijf patiënten die oxycodon voorgeschreven krijgt, gebruikt het medicijn langer dan drie maanden. De werking van oxycodon is te vergelijken met die van morfine en heroïne omdat het een soortgelijke roes geeft. Patiënten hunkeren hiernaar omdat dit negatieve gedachten vermindert en het gevoel van pijn laat verdwijnen. Ze gaan echter steeds meer nodig hebben om het gewenste effect te bereiken. Zonder oxycodon komen de klachten aanzienlijk sterker terug en er treden dan ook hevige afkickverschijnselen op, bijvoorbeeld een sombere stemming, slaapproblemen, griepachtige gevoelens, braken of diarree. Dit draagt vaak bij aan de instandhouding van het gebruik en de verslaving. Het aantal overdoseringen steeg zelfs van 280 in 2017 naar 424 in 2018. Overdoseringen kunnen hevige gevolgen hebben, zoals ademhalingsproblemen, bewusteloosheid en zelfs overlijden.

Richtlijnen en alternatieven
Het is dus belangrijk dat pijnstillers evidence-based worden voorgeschreven. De World Health Organization heeft een pijnladder ontwikkeld die een stapsgewijze behandeling van pijn op basis van pijnintensiteit adviseert. Als eerstelijnsbehandeling worden niet-opioïden aanbevolen zoals paracetamol, eventueel in combinatie met ontstekingsremmende pijnstillers. De tweedelijnsbehandeling bestaat uit het toevoegen van zwakwerkende opioïden zoals codeïne of tramadol. Als laatste en derdelijnsbehandeling wordt het zwakwerkend opioïd pas vervangen door een sterkwerkend opioïd zoals oxycodon.

Daarnaast is er een aantal aanvullende niet-medicamenteuze alternatieven beschikbaar om pijn te verlichten. Deze alternatieven hebben mogelijk een duurzamer effect dan pijnstillers. De voornaamste reden om deze aanvullende interventies in te zetten is om op natuurlijke wijze pijn te verlichten. Bijvoorbeeld door de inzet van (hand)massages, aromazorg en muziektherapie. Deze alternatieve interventies hebben niet alleen minder neveneffecten voor de patiënt, maar kunnen op de lange termijn ook kostenbesparend zijn.

Maar er is ook een verantwoordelijkheid voor onderwijsinstellingen. Onderwijs zal de komende jaren sterker in moeten zetten op het volgen van richtlijnen zodat studenten kennis en kunde ontwikkelen op het gebied van evidence-based pijnbehandeling. Daarnaast zal er ook meer nadruk gelegd moeten worden op het toepassen van alternatieve methoden bij pijnverlichting zodat studenten strategieën en handvatten krijgen voor de toepassing van duurzame behandeling.

Kortom
Pijnstillers zijn geschikt als pijnverlichting indien ze evidence-based voorgeschreven worden. Oxycodon wordt echter steeds vaker preventief en overmatig voorgeschreven. Dit kan negatieve consequenties voor de patiënt hebben, zoals verslaving en overdosering. Het is daarom van belang dat studenten gedurende hun opleiding getraind worden in zowel het evidence-based toedienen van pijnstillers als het inzetten van alternatieve interventies.

Juliët Chudy & Edwin Oberjé
De auteurs zijn student en docent hbo-verpleegkunde bij Zuyd Hogeschool.
Reacties naar: juliet.chudy@live.nl

Literatuur

1.       Carlson, C.L. (2016). Effectiveness of the World Health Organization cancer pain relief guidelines: an integrative review. Journal of Pain Research, 9, 515-534.

2.       van Kleef, M. (2019). Stoppen met oxycodon is net zo moeilijk als stoppen met roken. Geraadpleegd op 03-11-2019, van https://www.mumc.nl/actueel/onze-verhalen/stoppen-met-oxycodon-net-zo-moeilijk-als-stoppen-met-roken

3.       Minhas, M., & Leri, F. (2018). A Multifaceted Analysis of Oxycodone Addiction. International Journal of Mental Health Addiction, 16, 1016-1032.

4.       Ghezeljeh, T.N., Ardebili, F.M., & Rafii, F. (2017). The effects of massage and music on pain, anxiety and relaxation in burn patients: Randomized controlled clinical trial. Burns, 43, 1034-1043.